Szkodliwość aspartamu – co mówi nasz aktualny stan wiedzy?

Czym jest aspartam?

Aspartam składa się z dwóch naturalnie występujących aminokwasów – fenyloalaniny i kwasu asparaginowego. Są to substancje będące składnikami białek w naszym ciele, czy w żywności. Co jeszcze bardzo istotne – fenyloalanina w aspartamie jest nieznacznie zmodyfikowana przez dodanie grupy metylowej. To właśnie ten zabieg nadaje aspartamowi słodkiego smaku. Wspomniana grupa metylowa uwalnia się w jelicie z wytworzeniem metanolu i to jego obecność bywa uznawana za szczególnie kontrowersyjną¹.

Choć na pierwszy rzut oka, tak wydawać się może (w końcu metanol nie kojarzy się dobrze), to kluczowe jest zwrócenie uwagi na ilość metanolu powstającego z rozkładu aspartamu. Okazuje się, iż owa zawartość jest na tyle śladowa, że spożywając szklankę soku pomidorowego dostarczymy go kilka, a nawet kilkanaście razy więcej. Ponadto (co bardzo ważne) – nie ma różnicy w sposobie, w jaki metanol jest metabolizowany przez organizm – czy pochodzi z soku, czy z aspartamu (oczywiście to tylko przykład – metanol znajdziemy w wielu produktach)^1-3.

Czy aspartam jest rakotwórczy?

Przechodząc jednak płynnie do obiegowych zarzutów – swego czasu opublikowanych zostało kilka badań naukowych, które rzekomo miały dowodzić rakotwórczości aspartamu. To wystarczyło by wzbudzić publiczną panikę i owiać tytułowy słodzik złą renomą. Niestety owe prace charakteryzowały się bardzo wątpliwą metodologią, obejmowały wyłącznie szczury lub myszy, dostarczały nieprawdopodobnie olbrzymich dawek i były publikowane przez tego samego autora. Przytoczone badania spotkały się więc z niemałą krytyką w środowisku naukowym^4-6.

W roku 2013 Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności wydał kompleksowy raport dotyczący bezpieczeństwa aspartamu. W ocenie ryzyka uwzględniono zarówno badania interwencyjne (w tym wspomniane wcześniej prace), jak i szczególnie duże badania populacyjne. Po dogłębnym przeanalizowaniu wszystkich publikacji (w sumie 376), okazuje się, że nie ma rzetelnych dowodów sugerujących, iż aspartam indukuje nowotwór¹.

Czy aspartam jest toksyczny?

Kolejny dość silnie spopularyzowany argument dotyczy toksyczności aspartamu (w szczególności fenyloalaniny). Problem polega na tym, że ciężko znaleźć na to jakikolwiek logiczny argument, a co dopiero naukowy. W konwencjonalnych pokarmach znajdziemy dużo więcej składników budujących aspartam. Przykładowo w jajku znajduje się około 400-450 mg fenyloalaniny, tymczasem w szklance napoju zero nie więcej niż 30-40 mg (podobnie wygląda to w przypadku kwasu asparaginowego, czy metanolu). Ponadto, przykładowo fenyloalanina jest niezbędnym aminokwasem i dlatego musi być dostarczana przez dietę¹

Można by jednak na siłę wyciągnąć hipotezę, że składniki aspartamu są inaczej metabolizowane w wyniku spożycia słodzika, a inaczej w konsekwencji konsumpcji konwencjonalnej żywności.

Co ciekawe – taki scenariusz został zbadany przy użyciu radioznakowanego aspartamu. Jak się okazało, składniki substancji słodzącej były traktowane w sposób podobny do przewidywanego (tak jak przy konsumpcji innych pokarmów)⁷.

Wyjątek

Swego rodzaju wyjątkiem jest jednak genetyczna choroba – fenyloketonuria, o której przynajmniej warto wspomnieć. Pacjenci z fenyloketonurią mają znacznie zmniejszoną zdolność do metabolizmu fenyloalaniny, stąd w ich przypadku należy kontrolować jej spożycie z dietą. Takie osoby więc nie tyle co nie powinny spożywać aspartamu, co jakiegokolwiek innego pokarmu białkowego zasobnego w fenyloalaninę (np. mięsa, ryb, jaj, sera, itd.). Chorzy na fenyloketonurię otrzymują specjalną żywność medyczną bez fenyloalaniny. Choroba występuje jednak bardzo rzadko (około 1 w 12 000 przypadków)¹.

Ostatnimi czasy najczęściej wspomina się jednak o mikrobiocie. Warto na wstępie zaznaczyć, że aspartam u ludzi jest hydrolizowany w jelicie cienkim, stąd nie można spodziewać się, że dotrze do okrężnicy i wywrze lokalny wpływ na mikrobiotę. Co więcej, spożywany jest on w na tyle małych ilościach, że prawdopodobnie nie będzie miał bezpośredniego, klinicznie znaczącego wpływu na mikrobiom jelitowy. Istnieje jednak kilka prac in vitro i na modelu zwierzęcym, które ukazały pewien wpływ aspartamu na konkretny szczep bakterii. Takich badań nie można jednak bezpośrednio przekładać na organizm człowieka, gdyż rola sztucznych słodzików w przewodzie pokarmowym u ludzi, a u gryzoni może być zasadniczo różna (o in vitro nie wspominając). Ponadto, badania te są również wątpliwej jakości^8-10.

Istnieje jedna praca z udziałem ludzi, w której można zauważyć, że ogólna różnorodność bakterii jest bardzo osobnicza i nawet ekspertom jest ciężko wyciągnąć z tego jakiekolwiek rzetelne wnioski (nie zanotowano też istotnych zmian)¹¹.

Nasz aktualny stan wiedzy na temat mikrobioty jest wybitnie mały, a wpływ na nią ma naprawdę mnóstwo czynników. Elementy rozkładu aspartamu są częścią żywności, a więc mogą wywrzeć pewien wpływ na mikrobiotę, tak jak każda inna żywność. Nie można więc wyciągnąć jakichkolwiek bezwątpliwych wniosków, lecz nie wydaje się jednak by spożywanie aspartamu przyczyniło się w sposób istotny do zmian w mikrobiocie.

Czy aspartam jest szkodliwy? – Wnioski

Na podstawie rzetelnych dowodów naukowych możemy stwierdzić, że aspartam nie jest rakotwórczy, ani toksyczny u ludzi. Nie wydaje się również by aspartam miał bezpośredni, klinicznie znaczący wpływ na mikrobiom jelitowy. Osobami które go spożywać nie powinny są wyłącznie ludzie dotknięci genetyczną chorobą – fenyloketonurią. Stąd dochodząc do konkluzji – nie jest szkodliwy, lecz zwyczajnie warto zachować umiar (a w przypadku napojów zero należy mieć na uwadze, że to nie tylko aspartam).

Nie należy także wyciągać z tego wniosku, iż słodziki ogólnie są nieszkodliwe. Artykuł dotyczył wyłącznie aspartamu, a sztuczne substancje słodzące bardzo różnią się między sobą, stąd nie można wrzucać ich do jednego worka.

Źródła

1. EFSA Journal. Scientific Opinion on the re-evaluation of aspartame (E 951) as a food additive. EFSA Journal 2013;11(12):3496
2. Hou C-Y, Lin Y-S, Tai Wang Y, Jiang C-M, Wu M-C. Effect of storage conditions on methanol content of fruit and vegetable juices. Journal of Food Composition and Analysis, 2008 21, 410- 415.
3. Anthon GE, Barrett DM. Changes in pectin methylesterification and accumulation of methanol during production of diced tomatoes. Journal of Food Engineering, 2010 97, 367-372.
4. Soffritti M, Belpoggi F, Esposti DD and Lambertini L. Aspartame induces lymphomas and leukaemias in rats. European Journal of Oncology, 2005, 10,107–116.
5. Soffritti M, Belpoggi F, Tibaldi E, Degli Esposti D and Lauriola M. Life-span exposure to low doses of aspartame beginning during pre-natal life increases cancer effects in rats. Environmental Health Perspectives, 2007, 115, 1293-1297.
6. Soffritti M, Belpoggi F, Manservigi M, Tibaldi E, Lauriola M, Falcioni L and Bua L. Aspartame administered in feed, beginning pre-natally through life span, induces cancers of the liver and lung in male Swiss mice. American Journal of Industrial Medicine, 2010, 53, 1197-1206.
7. Tephly TR and McMartin KE. Methanol metabolism and toxicity In: Aspartame. Physiology and biochemistry. Eds Stegink LD and Filer LJ Jr. Marcel Dekker Inc, New York, USA,  1984, 111-139
8. Palmnäs MS, Cowan TE, Bomhof MR, Su J, Reimer RA, Vogel HJ, Hittel DS, Shearer J. Low-dose aspartame consumption differentially affects gut microbiota-host metabolic interactions in the diet-induced obese rat. PLoS One. 2014 Oct 14;9(10):e109841
9. Suez J, Korem T, Zeevi D i in. Artificial sweeteners induce glucose intolerance by altering the gut microbiota. Nature volume 514, pages 181–186 (09 October 2014)
10. Wang QP, Browman D, Herzog H, Neely GG. Non-nutritive sweeteners possess a bacteriostatic effect and alter gut microbiota in mice. PLoS One. 2018 Jul 5;13(7):e0199080
11. Frankenfeld CL, Sikaroodi M, Lamb E, Shoemaker S, Gillevet PM. High-intensity sweetener consumption and gut microbiome content and predicted gene function in a cross-sectional study of adults in the United States. Ann Epidemiol. 2015 Oct;25(10):736-42.e4