Jeżeli dostalibyśmy zadanie by wybrać kilka najpowszechniejszych mitów żywieniowych, to bez wątpienia w ścisłej czołówce znalazłoby się przekonanie o wszechobecnym uzależnieniu od cukru. Wspomniane przeświadczenie oprócz tego, że jest błędne (do czego zaraz się odniesiemy), to odtrąca również uwagę od aspektu fundamentalnego, szukając wroga nie tam gdzie trzeba lub do końca nie wiedząc kim on tak właściwie jest.
Co ciekawe twierdzenie, że cukier uzależnia można podważyć nie tylko w oparciu o dowody naukowe, ale wręcz prostymi argumentami z życia codziennego zaczynając od banalnych, lecz subtelnie naprowadzających pytań:
- Dlaczego gdy mamy ochotę na coś słodkiego nie sięgamy po cukierniczkę i nie delektujemy się smakiem białych kryształków? Przecież to czysty cukier, od jakiego jesteśmy rzekomo uzależnieni.
- Dlaczego mówiąc o uzależniającym cukrze wymienia się produkty takie jak pączki, ciastka, ciasta, czy batony? To w końcu produkty bogate w tłuszcz i cukier. Czemu to więc cukrowi się obrywa?
Główny problem polega na tym, że w obiegowej opinii błędnie postrzega się słodycze za produkt cukrowy. Batony, czekolady, ciasta i ciasteczka to połączenie różnych składników. To ten rodzaj czarno-białego myślenia wpędza nas w kłopoty i nieporozumienie. Na frytki, pizze, czy coś wytrawnego czasem też mamy ochotę, lecz czy to wina cukru, tłuszczu, lub jakiegokolwiek innego pojedynczego składnika? Nie, bo to nie pojedynczy element jest problemem. Frytki bez soli nie będą tak smaczne, jak frytki z solą, ciastka bez cukru (i jego zamienników) nie będą tak smaczne jak te z nim, frytki pieczone bez tłuszczu (choć to już nie spełnia definicji frytki, ale za przykład posłużyć może) nie będą tak smaczne jak smażone w głębokim tłuszczu, a ciastka bez tłuszczu nie będą tak wyśmienite jak z nim. Sprawdź skład swoich ulubionych ciastek i uwierz, że gdyby któregoś składnika zabrakło ich smak mógłby ulec diametralnej zmianie.
Indywidualne doświadczenie z jedzeniem
Patrząc na to zagadnienie z szerszej perspektywy warto pojąć, że rzeczywisty problem leży w produkcie finalnym (na którego składać się może wiele składowych). Produkcie finalnym, który cechuje się po prostu wysoką smakowitością, lecz wysoką smakowitością na poziomie indywidualnym. Co to oznacza?
Najchętniej sięgamy po te pokarmy, które najbardziej nam smakują. Satysfakcja wynikająca ze spożycia smakowitej żywności jest wynikiem swego rodzaju indywidualnego doświadczenia z jedzeniem. Gdy stajemy w obliczu naszego ulubionego produktu, nasz poziom kontroli hamowania się zmniejsza.
Chyba każdy z nas zna ten moment podczas otwierania paczki ptasiego mleczka – nie oszukujmy się, nie ma szans skończyć na jednym… Są jednak produkty, które jedni mogą jeść bez końca, tymczasem inni kompletnie za nimi nie przepadają. Za przykład weźmy chałwę – nietuzinkowy wyrób cukierniczy z karmelu oraz miazgi nasion oleistych (bogaty w tłuszcz i cukier). Jedni ją kochają i niemałą porcję potrafią zjeść na raz, tymczasem innych sam zapach może odrzucić. Dlaczego? W końcu to produkt pełny cukru i tłuszczu. Ano dlatego, że chodzi o nasze indywidualne preferencje. Dla jednych coś będzie za słodkie, dla innych za mało słodkie i tak dalej.
Czynników wpływających na smak jest dużo więcej i cukier zdecydowanie powinien dostać trochę luzu. Obróbka termiczna, konsystencja, dodatki do żywności (np. regulatory kwasowości), sól, tłuszcz i wiele, wiele więcej.
Uzależnienie od cukru – badania na szczurach
Rzeczywiście istnieją badania, w których zanotowano uzależniający efekt cukru u gryzoni. Problem polega na tym, że tego typu prace mają specyficzne warunki i metodologię, która kompletnie nie ma przełożenia na ludzką codzienność.
W świetle przeglądu badań naukowych z 2016 roku, istnieje niewiele dowodów na poparcie przekonania o uzależniających właściwościach cukru u ludzi. Odkrycia z badań na modelu zwierzęcym sugerują, że reakcje potencjalnie powiązane z uzależnieniem, takie jak np. objadanie się, występują tylko w kontekście przerywanego dostępu do cukru. Zachowania te prawdopodobnie wynikają z przerywanego dostępu do bardzo smacznych produktów, a nie neurochemicznych efektów cukru.
W badaniach z udziałem ludzi notuje się, że najbardziej uzależniającą żywnością są pokarmy tłuste i słone oraz tłuste i słodkie. Sam w sobie cukier w minimalnym stopniu przyczynia się do uzależnienia od żywności.
Czy jedząc słodycze można się uzależnić?
Podsumowując, nie jesteśmy uzależnieni od samego w sobie cukru (no chyba, że ktoś wyjada cukier łyżeczkami z cukierniczki). Jesteśmy na swój sposób uzależnieni od wysoko smakowitych pokarmów – produktów (np. słodycze), które my uważamy za wybitnie smaczne i przy których ciężko jest nam się opanować, a niestety nadmierna konsumpcja smacznej żywności może doprowadzić do niższej kontroli hamowania.
A więc im bardziej narażamy się na bodźce w postaci wysoko smakowitych pokarmów, tym więcej będziemy musieli ich zjeść w przyszłości by zaspokoić zachciankę. Na uzależnienie będą miały też wpływ kwestie genetyczne i epigenetyczne, związane np. z zespołem niedoboru nagrody (RDS). To obszerny i jeszcze stosunkowo słabo poznany temat, lecz już dziś warto lepiej poznać rzeczywisty problem, a przynajmniej jego fizyczną manifestację (w postaci apetytu na konkretny produkt).
Źródła
- Westwater ML i in. Sugar addiction: the state of the science. Eur J Nutr. 2016 Nov;55:55-69
- Markus CR i in. Eating dependence and weight gain; no human evidence for a 'sugar-addiction’ model of overweight. Appetite. 2017 Jul 1;114:64-72
- Kenny PJ. Reward Mechanisms in Obesity: New Insights and Future Directions, Neuron. 2011 Feb 24;69(4):664-79
- Appelhans BM i in. Inhibiting food reward: delay discounting, food reward sensitivity, and palatable food intake in overweight and obese women. Obesity (Silver Spring). 2011 Nov;19(11):2175-82.
- Blum K i in. Dopamine and glucose, obesity, and reward deficiency syndrome. Front Psychol. 2014 Sep 17;5:919
